Het zal je niet verrassen dat de juridische status van wiet in elk van de 54 Afrikaanse landen nogal uiteenloopt. Door de vele juridische complexiteiten is het daarbij moeilijk om door de bomen het bos te zien. In elk geval hebben bepaalde landen in Afrika onlangs stappen gezet om de productie, verkoop en export van wiet toe te staan. Op veel plekken wordt dit aangeprezen als een geweldige stap richting de legalisatie van wiet op het continent, maar dit kan in werkelijkheid wel eens een stuk minder rooskleurig blijken.

In dit artikel bespreken we de juridische status van wiet in negen Afrikaanse landen waar de productie ervan tot op zekere hoogte is toegestaan. Daarnaast kijken we in welke gevallen inwoners mogelijk kunnen profiteren van het beleid en in welke situaties er sprake lijkt te zijn van een vorm van neokolonialisme.

Een korte geschiedenis van cannabis in Afrika

Afrika is een groot, uitgestrekt continent met een enorme diversiteit aan landschappen, culturen, volkeren, religies, tradities en nog veel meer. We gaan hier geen poging doen om de 'geschiedenis van Afrika' beknopt uit te leggen; daarmee zouden we het tweede grootste continent ter wereld nogal tekortdoen.

Maar we kunnen er wel enkele interessante historische verhalen uitlichten om je een idee te geven van de teelt en het gebruik van cannabis op het continent.

Misschien heb je je wel eens afgevraagd wanneer wiet precies voor het eerst in Afrika opdook. De plant is er niet inheems en moet er ooit vanuit Azië geïntroduceerd zijn. Het is in elk geval duidelijk dat wiet al minstens 1000 jaar in Noord-Afrika wordt geteeld, hoewel er ook aanwijzingen zijn dat het 5000 jaar geleden al in Egypte aanwezig was.

En hoewel de Maghreb (Marokko, Algerije, Tunesië, Libië en Mauritanië) bij velen de bekendste Afrikaanse regio is als het om wiet (specifiek hasj) gaat, bestaat er intrigerend genoeg geen bewijs van hasjproductie voor 1921. Het lijkt dus een relatief recent ontstane traditie.

Hoe dan ook, niet alleen cannabisgebruik lijkt verweven te zijn met de geschiedenis van het continent; ook de plant lijkt er al behoorlijk lang te groeien.

Cannabis in het huidige Afrika

Als het over de legalisatie van wiet gaat, komen ze eigenlijk nauwelijks ter sprake: negen Afrikaanse landen die cannabis, tot op zekere hoogte, gelegaliseerd hebben. Verderop in dit stuk komen ze aan bod en bespreken we de specifieke juridische status per land. In elk geval kunnen we verklappen dat recreatieve wiet alleen in Zuid-Afrika gedecriminaliseerd is, en verder in geen enkel Afrikaans land helemaal legaal is; hooguit gedoogd. De legalisatie is dan ook vooral gericht op medicinaal gebruik en de productie/export voor economisch gewin.

In landen waar dit is toegestaan, verkopen overheidsinstanties speciale licenties en vergunningen, iets wat met een kritische blik kan worden bekeken.

Problemen die met legalisatie gepaard gaan

In eerste instantie lijkt legalisatie in Afrika een zegen voor de betreffende landen. Daarbij zie je al snel beelden voor je van lokale boeren die wiet telen, en deze vervolgens op de internationale markt verhandelen. De praktijk blijkt echter in veel, zo niet de meeste gevallen, compleet anders te zijn. In feite kun je de cannabisindustrie in Afrika als een vorm van neokolonialisme, of 'canna-kolonialisme^[1]', beschouwen.

Het grote probleem is dat wiet in Afrikaanse landen (in elk geval in 2019) nog niet zodanig gelegaliseerd is als je zou denken. Er zijn geen wetswijzigingen doorgevoerd die het legaal maken om het te telen en verkopen; in feite is alleen het beleid aangepast. Zo konden grote bedrijven licenties kopen voor de productie en verkoop van cannabis, ondanks het gelden van een streng verbod. Er wordt dus betaald voor het recht om wiet te telen; iets wat plaatselijke boeren zich niet kunnen permitteren.

Als we bijvoorbeeld naar Lesotho en Swaziland kijken, blijkt dat beleidsveranderingen pas werden doorgevoerd nadat er betalingen ontvangen waren en licenties verstrekt. Dit wekt de indruk dat er een flinke lobby en mogelijk zelfs omkoperij aan te pas is gekomen, en dat het dus niet zozeer een kwestie van goede beleidsvorming is geweest.

In de eerder gelinkte paper schrijft auteur Chris Duvall: "Buitenlands kapitaal wordt gebruikt om de grondstoffen van het continent – land, water, arbeid en cannabis – te exploiteren, in plaats van Afrikanen een kans te geven hun welvaart te vergroten."

Daarbij wijst hij op het feit dat reguliere telers geen wiet kunnen verbouwen zonder risico op strafvervolging (met uitzondering van Zuid-Afrika). In de Democratische Republiek Congo werd het drugsbeleid stilletjes versoepeld ten gunste van Canadese bedrijven^[2] die hiermee de kans kregen om er wiet te produceren. En dat terwijl het land bijdroeg aan de gewelddadige onderdrukking van inheemse Congolezen die dezelfde plant kweekten.

Bovendien lijkt het intellectueel eigendom van de rijke Afrikaanse cannabisgeschiedenis toegeëigend te zijn, zodat Europese bedrijven van de productie van Afrikaanse cannabis strains kunnen profiteren. Neem bijvoorbeeld Durban Poison en Power Plant, twee beroemde cultivars die als 'Afrikaanse landrassen' worden beschouwd. Er zijn aanwijzingen dat IHU, een bedrijf dat in Oeganda wiet teelt, deze strains uit Amsterdam heeft geïmporteerd^[3], waardoor winsten op van oorsprong Afrikaans materiaal weer terug naar Europa zijn gevloeid.

Dit zogeheten 'canna-kolonialisme' is een gigantisch probleem en te uitgebreid om hier helemaal te behandelen. Het belangrijkste dat je moet weten, is dat dingen niet altijd zijn zoals ze lijken. Bij optimistische verhalen over legalisatie in Afrika moet je je afvragen of het gunstig is voor de lokale bevolking, of dat het vooral farmabedrijven uit het mondiale Noorden zijn die een slaatje slaan uit de corruptere overheden aldaar. Vaak gaat het ten koste van zowel inwoners als waardevolle, vruchtbare grond die ook voor andere (voedsel)gewassen gebruikt kan worden, of waar anders wilde natuur zou voorkomen.

Besef gewoon dat wanneer er wordt gesproken over legalisatie in bepaalde Afrikaanse landen, dit soms alleen maar een kans voor bedrijven van andere continenten is om tegen lage prijzen licenties te kopen. Met deze vergunningen kunnen ze vervolgens cannabis telen op land dat relatief goedkoop is ten opzichte van de grond in Europa of Noord-Amerika, waarbij zowel het product als de winsten in het rijke Noorden terechtkomen.

Waar in Afrika is wiet legaal?

Met deze belangrijke informatie in het achterhoofd, is het tijd om eens te kijken welke Afrikaanse landen wiet gelegaliseerd hebben of waar bedrijven licenties kunnen kopen en de ruimte krijgen om te telen.

• Lesotho: sinds 2017 verstrekt Lesotho licenties voor de teelt en export van cannabis voor medicinale doeleinden.
• Zuid-Afrika: in Zuid-Afrika is wietteelt voor eigen gebruik in 2018 gedecriminaliseerd. Momenteel wordt er gewerkt aan wetgeving voor de legale productie en verkoop van de plant.
• Zimbabwe: ook in Zimbabwe kunnen bedrijven licenties kopen voor het telen, verwerken en exporteren van wiet voor medicinale en wetenschappelijke doeleinden.
• Malawi: in 2020 werd in Malawi de eerste van een reeks wetten aangenomen waarmee het mogelijk is om cannabis voor medicinale doeleinden te telen, verwerken en gebruiken.
• Zambia: in Zambia kunnen licenties worden gekocht voor de teelt en export van cannabis, maar gebruik van de plant wordt er niet toegestaan.
• Oeganda: in mei 2023 maakte een rechterlijke uitspraak korte metten met het verbod op de plant. Voor die tijd kon men alleen licenties kopen voor het telen en exporteren van wiet voor medicinale doeleinden.
• Marokko: Marokko staat wereldwijd bekend vanwege de illegale wietteelt, hasjproductie en illegaal cannabisgebruik. De productie, verkoop en het gebruik van medicinale cannabis werd er in 2021 gelegaliseerd, maar recreatief gebruik niet, terwijl dit wel veel voorkomt.
• Ghana: met een betaalde licentie van het Ghanese Ministerie van Volksgezondheid is het in Ghana legaal om wiet te kweken en exporteren.
• Rwanda: sinds 2021 is het hier legaal om cannabis om medicinale redenen te produceren en gebruiken.

Wiet in Afrika: een zegen en een vloek

Zoals je waarschijnlijk wel hebt opgemerkt, is de juridische status van wiet in bepaalde Afrikaanse landen niet zo helder als je misschien is verteld, en eventuele legalisatie niet zo onschuldig als het op het eerste gezicht lijkt. Toch is het goed om hoopvol te blijven. Kijk maar naar landen waar de legalisatie wel op een positieve manier wordt vormgegeven en waar zo meer begrip ontstaat voor cannabisgebruik, maar ook meer kansen voor de plaatselijke bevolking ontstaan. Vergeet gewoon niet dat de 'legalisatie' op het continent soms deels een kwestie van economische uitbuiting door het mondiale Noorden is.

In dit artikel hebben we de grote lijnen beschreven, maar denk absoluut niet dat dit alles is wat er over de legalisatie in Afrika te vertellen valt. Hiermee willen we gewoon een aantal belangrijke dingen aan de kaak stellen. We hopen je aan het denken te hebben gezet over hoe Europese en Noord-Amerikaanse landen en bedrijven het Afrikaanse continent nog steeds uitbuiten voor eigen gewin.