De link tussen wiet en dopamine

Dopamine. Je hebt vast weleens van dit hersenstofje gehoord. Dit molecuul, ook wel het 'feelgood'-hormoon genoemd, speelt een belangrijke rol bij onze stemming. Maar afgezien van geluksbevordering, draagt dopamine ook bij aan complexere gevoelens en complexer gedrag, waaronder belonings- en verslavingsgedrag.

Weet je wat ook geluksgevoelens oproept? Wiet. Dit prachtige kruid kan ons snel positief laten denken. Het komt dan ook vast niet als een verrassing dat het ook het dopaminegehalte in de hersenen beïnvloedt: cannabisonderzoek heeft door de jaren heen een verband tussen wietconsumptie en een stijging van de dopamineconcentratie gelegd.

Bij het vergelijken van de kortetermijn- en langetermijneffecten wordt het echter een beetje ingewikkelder. In eerste instantie stimuleert cannabis inderdaad het dopaminegehalte. Maar bij chronisch gebruik kan wiet de reguliere dopamine-signalering juist in de weg staan. Lees verder en ontdek het belang van dopamine, hoe wiet deze chemische stof in de hersenen beïnvloedt en de relatie tussen CBD en dopamine.

Wat is dopamine?

Dopamine is een neurotransmitter. Maar wat betekent dit eigenlijk? Nou, neuronen (hersencellen) geven deze chemische stof af om elektrische signalen aan elkaar over te brengen. Maar niet elk neuron besteedt tijd aan het produceren van dopamine. Het lichaam reserveert deze rol namelijk voor zenuwcellen in de substantia nigra, een hersengebied dat een fundamentele rol speelt bij beloningen en lichaamsbeweging. Over het algemeen maken dopaminerge neuronen tussen de 3 en 5% van dit gebied uit.

Deze speciale cellen maken dopamine met behulp van tyrosine (een aminozuur) aan. Nadat ze de neurotransmitter hebben aangemaakt, slaan ze deze in synaptische blaasjes op. Dit zijn bolvormige pakketjes die samensmelten met celmembranen en die neuronen in staat stellen de chemische stof veilig af te geven. De neuronen staan in de startblokken, wachtend op een schok. Zodra ze die schok ontvangen (bekend als een actiepotentiaal), geven ze dopamine af. Het molecuul reist vervolgens door de synaptische spleet om te binden aan een van de volgende vijf subtypes van dopaminereceptoren: D1, D2, D3, D4 of D5.

Afgezien van de technische details, welke impact heeft dit op ons algehele bewustzijn? Nou, de dopamine-activiteit in de hersenen speelt een belangrijke rol bij:

Dit molecuul heeft daarmee een enorme impact op hoe we in het dagelijks leven functioneren. Het bepaalt de beslissingen die we nemen, helpt ons uit bed te komen en speelt zelfs een rol als we naar een joint of bong grijpen. Dopamine heeft al met al vrijwel volledige controle over wat we als belonend gedrag beschouwen.

• Dopamine en het beloningssysteem

Slechts een handjevol factoren stuurt het menselijk gedrag. Ten eerste zijn er dingen waar we gewoon niet zonder kunnen, zoals water, voedsel en onderdak. Ten tweede zijn er beloningen - bepaald gedrag waardoor we plezier voelen.

Maar hoe kunnen de hersenen de waarde van een beloning bepalen? Nou, het heeft daarvoor een speciaal beloningssysteem. Hersengebieden die deel uitmaken van dit beloningssysteem gebruiken dopamine als een chemische boodschapper. Deze neuronen beginnen te werken wanneer de hersenen een beloning verwachten. Dopamine zorgt er hierbij niet alleen voor dat we ons gelukkiger voelen, maar versterkt ook de synaptische verbindingen en maakt dat we emotionele herinneringen bij specifieke beloningen ontwikkelen.

Naarmate dit netwerk sterker wordt, begint het beloningssysteem gedrag aan te moedigen dat met belonende resultaten verband houdt. Want waarom zouden je hersenen er niet voor kiezen om plezier te voelen? Vanuit evolutionair perspectief is dit vrij logisch. De beloning die gepaard ging met het eten van een maaltijd hield onze voorouders immers in leven. Zonder de motivatie van een beloningscircuit zouden ze honger hebben geleden, laat staan dat ze gemotiveerd waren om op jacht te gaan!

Dit systeem kan echter ook averechts werken. De hersenen raken namelijk snel verslaafd aan suikerhoudend voedsel en aangename psychotrope ervaringen, zoals de high van wiet. Hoewel dit voedsel en die ervaringen prettig zijn wanneer je een bepaalde mate aanhoudt, kan bij een teveel (bijvoorbeeld chronisch wietgebruik) al snel een negatief effect ontstaan. Hierbij kan het versterkte beloningssysteem ervoor zorgen dat we het prettige effect maar blijven najagen, zonder rekening te houden met de gevolgen op de lange termijn.

De effecten van dopamine gaan verder dan alleen ons gedrag en onze stemming. Ze beïnvloeden meer aspecten van de menselijke fysiologie, waaronder:

Dopamine komt dus ook kijken bij de beweging van het menselijk lichaam. Het zenuwstelsel stelt ons in staat om vrijwillig onze skeletspieren samen te trekken, waardoor we onze gewrichten kunnen articuleren en bewegen. Dopamine is betrokken bij de biochemische communicatie die de beweging van een organisme verfijnt. Bij bijvoorbeeld de ziekte van Parkinson leidt de afbraak van dopamineneuronen tot spontane bewegingen, een slecht evenwicht en een verminderde motoriek.

Wat is de link tussen wiet en dopamine?

Wietconsumptie veroorzaakt een verandering in de stemming, focus en motivatie. Dopamine heeft ook invloed op deze sensaties, dus het is geen verrassing dat wietgebruik ook de dopaminerge functie beïnvloedt.

Stoffen uit de cannabisplant hebben al met al behoorlijk wat impact op het menselijk lichaam, omdat ze een wisselwerking met het endocannabinoïdesysteem (ECS) aangaan. De receptoren, signaalmoleculen en enzymen waaruit dit netwerk bestaat, helpen bij het reguleren van diverse fysiologische processen, van de botremodellering tot de eetlust.

Onderdelen van het ECS komen ook voor in dopamineneuronen. Hier fungeren ze als een soort verkeersagent. De meeste neurotransmitters in de hersenen reizen op een anterograde manier. Dit betekent dat ze worden gesynthetiseerd in het presynaptische neuron, en zich aan receptoren op het postsynaptische neuron binden.

Endocannabinoïden gaan echter tegen die stroom in. Zij bewegen op een retrograde manier, dus van postsynaptische naar presynaptische neuronen. Dit richtingsverschil maakt ze uniek.

Door tegen die stroom in te gaan, kunnen ze de binnenkomende signalen van andere neuronen reguleren^[1]. Deze interactie is nogal ingewikkeld, maar simpel gezegd komt het hierop neer: door de stroom van GABA-neuronen te remmen, helpen endocannabinoïden om de activiteit van dopamineneuronen te verbeteren. Daarentegen verminderen ze de afgifte van dopamineneuronen door inkomende signalen van glutamaat te remmen.

De endocannabinoïde 2-arachidonoylglycerol (2-AG) bindt zich aan de cannabinoïde receptor 1 (CB1) om de presynaptische input te wijzigen. Interessant is dat cannabinoïden als THC zich ook aan deze receptor binden, wat betekent dat ze ook het vermogen hebben om de dopamine-afgifte te beïnvloeden.

• Kortetermijneffecten van wiet op dopamine

De effecten van cannabis op dopamine variëren, afhankelijk van bijvoorbeeld de gebruiksfrequentie en hoeveelheid.

Bij kortdurend gebruik veroorzaakt wiet een toename van dopamine. Maar hoe werkt dit eigenlijk? THC, het primaire psychotrope stofje in wiet, bootst 2-AG na. Vervolgens begint het zich te binden aan de CB1-receptoren op presynaptische GABA- en glutamaat-neuronen. Het molecuul verstoort daarbij de normale ECS-signalering^[2] en zorgt voor een verhoogde afgifte van dopaminerge cellen, evenals een verhoogde afgifte van dopamine.

Op die manier heeft THC een directe invloed op het beloningssysteem van de hersenen. Het roken van THC-rijke cannabis zorgt daarbij voor tijdelijke gevoelens van ontspanning, euforie, creativiteit en motivatie - allemaal sensaties gerelateerd aan het beloningssysteem. Deze gevoelens nemen bij chronisch gebruik echter af.

• Langetermijneffecten van wiet op dopamine

Door jarenlang en vaak wiet te gebruiken, verandert de manier waarop de hersenen op cannabinoïden reageren. En dit veroorzaakt een verschuiving in het dopaminerge systeem. Chronisch gebruik zorgt namelijk voor afstomping van het dopamine-beloningssysteem. Onderzoekers weten niet precies waarom dit gebeurt, maar het gewend raken aan hoge THC-niveaus wordt vaak met verminderde motivatie^[3] en negatieve emoties geassocieerd.

Een artikel uit 2019, gepubliceerd in Addiction Biology, beschrijft bijvoorbeeld een dubbelblinde, placebo-gecontroleerde studie waarbij het effect van cannabis op chronische en gelegenheidsgebruikers is onderzocht^[4]. De onderzoekers maakten ook gebruik van functionele magnetische resonantiebeeldvorming om te zien hoe wiet de hersenen van de deelnemers precies beïnvloedde. Ze vonden daarbij significante neurometabolische veranderingen in het beloningscircuit van gelegenheidsgebruikers.

Daarentegen waren deze veranderingen afwezig in de hersenen van de chronische gebruikers. Dit suggereert dat het beloningscircuit na verloop van tijd minder goed op THC reageert. Deze bevindingen wijzen daarbij op mogelijke afstomping van de dopamine-activiteit en de ontwikkeling van tolerantie bij langdurig, zwaar gebruik.

• Wiet en dopamine: stimuleert cannabis het gelukshormoon?

Ja. Omdat THC endocannabinoïden in de hersenen nabootst, veroorzaakt het ook veranderingen in de afgifte van neurotransmitters, zoals GABA en glutamaat. Over het algemeen zorgt dit voor een toename van de dopamineneuronenactiviteit en een hoger dopaminegehalte.

Deze effecten beginnen echter na verloop van tijd minder te worden. Naarmate je tolerantie dus toeneemt, heeft THC een steeds milder effect. Uiteindelijk resulteert dit in een afstomping van de dopamine-activiteit.

Hoe zit het met CBD en dopamine?

THC is echter niet de enige cannabinoïde die veranderingen in het beloningssysteem veroorzaakt. Terwijl THC indirect binnenkomende neurotransmitters moduleert naar dopamineneuronen, bindt CBD zich direct aan dopaminereceptoren.

CBD is een niet-psychotrope cannabinoïde, en zorgt, in tegenstelling tot THC, niet voor een high. In plaats daarvan genereert het een helder en ontspannend effect dat de cognitieve functie niet in de weg staat. Hoewel het molecuul zich niet op dezelfde manier als THC bindt aan belangrijke ECS-receptoren, hecht het zich wel aan diverse 'uitgebreide ECS'-receptoren, evenals aan de D2-dopaminereceptor.

Zo heeft onderzoek, gepubliceerd in Translational Psychiatry, het mechanisme onderzocht dat ten grondslag ligt aan het potentiële gebruik van CBD als psychiatrisch therapeutisch middel. De onderzoekers ontdekten dat de cannabinoïde als een gedeeltelijke agonist inwerkt op de D2-dopaminereceptor, wat betekent dat het een directe wisselwerking met het beloningssysteem in de hersenen aangaat. Dit zou ook enkele potentiële bijwerkingen van CBD kunnen verklaren, waaronder een verminderde eetlust en vermoeidheid.

Toekomstig onderzoek zal hopelijk wat dieper ingaan op deze relatie: kan CBD als een holistische verbinding fungeren? En kunnen structurele hoge doses een nadelige invloed hebben op het beloningssysteem van de hersenen?

Moet je je zorgen maken over het effect van wiet op dopamine?

Met wat je nu weet over wiet en dopamine kun je jouw relatie met wiet nog meer verbeteren. Kennis is macht, en nu je weet hoe cannabis belangrijke neurotransmitters in je hersenen beïnvloedt, ben je hopelijk gemotiveerd om het op een verantwoorde manier te gebruiken.

Teveel van het goede is nooit goed, en heeft altijd consequenties. Een teveel aan wiet kan bijvoorbeeld, zoals je hebt gelezen, je beloningssysteem aantasten en tot een slechte motivatie leiden. Gebruik dus met mate - dit helpt je niet alleen om dergelijke problemen te vermijden, maar zal je ervaring ook aangenamer maken!